قهوه در ادبیات فارسی

عصر قاجار

تحولات اجتماعی، سیاسی، ادبی و اقتصادی در دوره قاجار گسترده بود. در این دوره شعرا و نویسندگان بزرگی ظهور کردند که به ادبیات مردمی دوره مشروطه منتهی شد. در این دوره بود که واژه قهوه به عنوان نماد و سمبل‌های متفاوت وارد ادبیات شد.

برای مثال قاآنی در بیتی از قصیده خود گفته است:

قهوه بس تلخ‌ست کش نوشند مردم صبح و شام

لیک بس شیرین شود چون گشت با شکر عجین

همچنین شاطرعباس صبوحی دو بیتی زیر را با الهام از فال قهوه سروده است:

ون قهوه به‌دست گیرد آن حب نبات

از عکس رخش قهوه شود آب حیات

عکس رخ او به قهوه دیدم گفتم

خورشید برون آمده است از ظلمات

ملک‌الشعرای بهار هم در اشعار خود چندین بار از قهوه و قهوه‌خانه استفاده کرده است:

خت شوریده رهنمایش گشت

روز جمعه به قهوه‌خانه گذشت

سایه‌ی بید و چشمه‌ی جاری

روز آدینه وقت بیکاری

در دوران قاجار قهوه صرفا یک نوشیدنی معمولی نبود. شاهان قاجار برای از حذف مخالفان خود از قهوه آلوده به سیانور استفاده می‌کردند و او را می‌کشتند. قهوه قجری در آن دوران بسیار معروف بود و علامه دهخدا درباره آن نوشته است: «قهوه قجری، قهوه مسموم که پادشاهان قاجار به کسانی که علنا نمی‌توانستند بکشند، می خوراندند. علاوه بر این افرادی که برای انتصاب در مناصب بلند پایه دربار انتخاب می‌شدند باید بین دو فنجان قهوه که یکی آغشته به سیانور بود و دیگری سالم، یکی را انتخاب می‌کردند تا حسن نیت خود را نشان دهند. در مراسم خواستگاری دختران خاندان قاجار هم از همین رویه استفاده می‌شد و خواستگار یا کشته یا داماد خانواده سلطنتی می‌شد.

قهوه قجری هم در میان شاعران و نویسندگان فارسی دستمایه بسیاری از شعرها شد:

دعوت‌نامه زندگی‌مان به صرف قهوه قجری بود

چشم‌هایمان را که باز کردیم قطره قطره

قهوه قجری می‌نوشیم و قدم قدم

به مرگ روحمان نزدیک‌تر می‌شدیم

یا شاعری دیگر می‌نویسد:

من سال‌های سال از این خانه بیرون نرفته‌ام که تو برگردی

یک بار هم که آمده‌ای ما را مهمان به قهوه قجری کردی